تا فرصتی برای رقابت در حمل‌ونقل باشد اما به‌نظر می‌رسد این بازار به خوبی مدیریت نمی‌شود.
تنها امسال و در 7 ماهه نخست سال 4 میلیون و 524 هزار و 67 مسافر از فرودگاه امام‌خمینی(ره) خارج شده‌اند که از این تعداد مسافر 3 میلیون و 539هزار ایرانی و 685هزار و 64 نفر خارجی بوده‌اند.
همین وضع سبب شده تا بسیاری از شرکت‌های هواپیمایی خارجی برای این مسافران برنامه‌ریزی کنند و از مبدأ ایران به مقاصد مختلف در منطقه و سپس به اروپا و آمریکا آنان را انتقال دهند که این موضوع موجب گلایه‌مندی برخی شرکت‌های هواپیمایی داخلی به کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی شده است.
عده‌ای از کارشناسان صنعت حمل‌و نقل هوایی بر این نکته پافشاری می‌کنند که در سال‌جاری برخلاف پروتکل‌های هوایی میان کشورها، تعداد پرواز شرکت‌های هواپیمایی خارجی در این جابه‌جایی بیشتر شده است و گردشگران بیشتری به وسیله این دسته از شرکت‌های هواپیمایی جابه‌جا شده‌اند.
اما در مقابل، آمارهای سال 1386 نشان از آن دارد که از مجموع 7 میلیون و 130 هزار و 930 مسافر ورودی و خروجی 69 درصد به وسیله شرکت‌های هواپیمایی داخلی به مقاصد خود انتقال داده شده‌اند و تنها 31 درصد به وسیله شرکت‌های هواپیمایی خارجی جابه‌جا شده‌اند.
آنچه برخی کارشناسان نسبت به آن هشدار داده‌اند متوجه برهم خوردن این وضعیت و سنگین‌تر شدن کفه ترازوی شرکت‌های هواپیمایی خارجی در چندماه اخیر است. این موضوع به ویژه با جابه‌جایی گردشگران به وسیله شرکت‌های هواپیمایی قطری، ترکیش‌ایرلاین یا هواپیمایی امارات در چند ماه اخیر پررنگ‌تر شده است.
موضوع وقتی ملموس‌تر می‌شود که بدانیم شرکت‌های هواپیمایی خارجی ابتدا مسافر ایرانی را از کشور به مقصد یکی از فرودگاه‌های کشورهای همسایه خارج و سپس به مقصدی در اروپا یا آمریکا انتقال می‌دهد که در یک مسیر رفت و برگشت عملا 4 صندلی خود را به این وسیله اشغال می‌کنند.
این در حالی است که در سال‌های اخیر پررنگ شدن نقش شرکت‌های هواپیمایی خارجی را ناشی از وجود تحریم علیه ایران در زمینه صنعت هوانوردی و و ضعیت ناوگان هوایی ما تحلیل کرده‌اند اما برخی کارشناسان این صنعت معتقدند که به‌دلیل نوع مدیریت حاکم بر سازمان هواپیمایی کشوری و نحوه مدیریت پروازها تحریم بیش از آنکه به نفع کشور آمریکا تمام شود به نفع یک عده واسطه‌ها و شرکت‌های هواپیمایی منطقه اعم از عربی و ترک تمام شده است.
نمونه این وضعیت را در برقراری پروازهای روزانه از فرودگاه دوبی به مقصد لس‌آنجلس، تورنتو و نیویورک می‌توان به وضوح دید و همین‌طور پرواز روزانه از دوبی به اروپا که قطعا کشورهای حاشیه خلیج‌فارس به ویژه امارات متحد عربی پتانسیل اشغال ظرفیت پروازهای یاد شده را ندارند.
توافقنامه‌ها برهم نخورده است
در مقابل آنچه برخی کارشناسان هواپیمایی در مورد بهره‌برداری بیش از سهم شرکت‌های هواپیمایی خارجی عنوان می‌کنند، دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی معتقد است که چنین وضعیتی در مورد سهم پرواز شرکت‌های هواپیمایی خارجی وجود ندارد.
مهدی علیاری دراین‌باره به همشهری گفت: «درست است که ما توانایی خوبی در ناوگان هوایی خود نداریم و مقررات محدود کننده‌ای داریم اما انتقال مسافر به وسیله شرکت‌های هواپیمایی خارجی مطابق با توافقات انجام شده صورت می‌گیرد.»
او ضمن تاکید بر موافقتنامه‌های دوجانبه‌ای که در مورد انجام پروازها بین کشورها منعقد می‌شود در مورد وضعیت حاکم بر شرایط جابه‌جایی مسافر و گردشگران در ایران افزود: «به‌دلیل آنکه از شرکت‌های هواپیمایی داخلی حمایت نمی‌شود و این شرکت‌ها نسبت به شرکت‌های هواپیمایی خارجی ضعیف‌ترند نمی‌توانند در مسیرهای بین‌المللی خوب رقابت کنند زیرا از هواپیماهای خوبی برخوردار نیستند و در این حوزه انحصار موجود به ضرر ما تمام شده‌است.»
توزیع پروازها اقتصادی نیست
اما مشکلی که اینک موجب شکایت و گله‌مندی برخی شرکت‌های هواپیمایی شده این است که شرکت‌های هواپیمایی خارجی توازن بازار مسافران را بر هم زده‌اند که این را می‌توان در نحوه مدیریت پروازها جست‌وجو کرد.
به عبارت دیگر برقراری پروازهای خارجی از فرودگاه‌های مختلف داخلی سبب شده ضریب اشغال پرواز شرکت‌های هواپیمایی داخلی کاهش پیدا کند در حالی که با شیوه (Hub) و ( spoke) که مسافر را از نقاط مختلف به یک فرودگاه که مبدأ پرواز خارجی است انتقال می‌دهند می‌توان مدیریت بهتری برای این بازار گردشگری اعمال کرد.
در حال حاضر در کشور 7 فرودگاه بین‌المللی و 20 فرودگاه مرز هوایی فعال است که مثلا در زمان حج از هر 20 فرودگاه برای انتقال حجاج استفاده می‌شود.
احمد صانعی، عضو هیأت‌مدیره یکی از شرکت‌های هواپیمایی دراین‌باره به همشهری تاکید کرد:« با شیوه (Hub) و ( spoke) می‌توان ضریب اشغال بیشتری برای شرکت‌های هواپیمایی داخلی ایجاد کرد در حالی که این شیوه در کشورمان اساسا به دست فراموشی سپرده شده است.»
او دراین‌باره توضیح داد:« در شیوه یاد شده مثلا به جای آنکه یک پرواز از شیراز به دوبی، یک پرواز از بندرعباس به دوبی، یک پرواز از مشهد به دوبی و یک پرواز از تهران به دوبی برقرار شود تنها یک پرواز از تهران به دوبی برقرار می‌شود و فرودگاه تهران به‌عنوان (Hub ) عمل می‌کند و مسافران بقیه فرودگاه‌ها به‌عنوان ( spoke) عمل می‌کنند که شیوه‌ای بسیار اقتصادی در مدیریت هواپیمایی و مسافرت محسوب می‌شود.»
این مدیر با سابقه در عرصه مدیریت هواپیمایی چنین برنامه‌ای را موجب آزاد شدن ظرفیت قابل توجهی از شرکت‌های هواپیمایی داخلی دانسته، تاکید کرد:«در چنین شرایطی ظرفیت شرکت‌های هواپیمایی داخلی به خوبی به اشغال مسافران و گردشگران داخلی درآمده و شرکت‌های هواپیمایی داخلی می‌توانند خدمات خوبی به مسافران ارائه دهند.»
صانعی همچنین یکی دیگر از مشکلات ناشی از مدیریت هواپیمایی که منجر به ناتوانی در پوشش حمل‌ونقل هوایی مسافران شده است را ناشی از نبود عملکرد اتحادیه‌ای دانسته و تصریح کرد:« همین الان شرکت‌های هواپیمایی بنام با هم اتحادیه‌های هواپیمایی را تشکیل داده‌اند اما ما در ایران نتوانسته‌ایم اتحادیه شرکت‌های هواپیمایی داخلی را رقم بزنیم تا در خدمات‌دهی به مسافران موفق شویم.»
در سال 1376 در کشور شرکت‌های هواپیمایی داخلی 10 میلیون مسافر را جابه‌جا کرده‌اند که این وضع در سال 1386 به جابه‌جایی 12 میلیون مسافر تغییر یافته است که اصلا رشد مناسبی را نشان نمی‌دهد.
